Artikel in het Friesch Dagblad

Het volgende opinieartikel (althans, een eerdere versie ervan, door een misverstandje kon deze ietwwat verbeterde versie niet meer mee) stond vorige week in de 70-jaar-Israel bijlage van het Friesch Dagblad. Daarnaast zijn er de afgelopen twee weken vier door mij gemaakte interviews in de krant verschenen: met een politiek actieve leerling van mijn school, met een vriend van mij uit Beit Jalla, met MK rabbijn Yehuda Glick, en met de rabba (een vrouwelijke rabbijn) van onze gemeente.

De honing en de angel

Het 70-jarige bestaan van de staat Israёl is een mooie gelegenheid om blijk te geven van dankbaarheid, vreugde en trots. Tegelijkertijd is ook een zekere bezorgdheid op zijn plaats.

Eén van de redenen waarom ik al van Israёl hield lang voordat ik er heen ging, is 's lands rijke traditie van liedjes en gedichten. Naomi Shemer (1930-2004) was één van de belangrijkste Israёlische liedjesschrijvers. Haar werk is in vrijwel elke Hebreeuwse Best of… verzameling te vinden. Lu Yehi (de Israёlische variant op Let It Be), Yerushalim Shel Zahav (Jeruzalem van goud), Al Kol Ele (Over dit alles), het zijn zomaar drie illustraties uit een prachtig, uitgebreid oeuvre. In Al Kol Ele richt de zanger(es) zich tot God, en vraagt Hem over ons te waken: “Over dit al / Houd alstublieft voor mij de wacht, mijn goede God / Over de honing en de angel / Over het bittere en over het zoete”. De metafoor van de honing en de angel leek mij een mooie insteek voor een persoonlijke overpeinzing bij 70 jaar Israёl.

De angel en het bittere

De feestelijke ceremonie en show die de festiviteiten van de zeventigste Yom Ha’Atsma’ut (Onafhankelijkheidsdag) openden, bevatten enkele van de elementen die veel Israёliёrs en vrienden van Israёl al lange tijd zorgen baren. Aan de ceremonie ging een wekenlange machtsstrijd vooraf, tussen enerzijds Yuli Edelstein – de voorzitter van de Knesset, het Israёlische parlement – en anderzijds premier Netanyahu en zijn trouwste en meest luidkeelse volgelinge, minister van sport en cultuur Miri Regev, die verantwoordelijk is voor de feestelijkheden rond Israёls zeventigste verjaardag. Van oudsher is de voorzitter van de Knesset de gastheer bij de officiёle ceremonie op Onafhankelijkheidsdag. Die persoon vertegenwoordigt immers de consensus en de democratische waarden van het land. De premier en de president zijn te gast op het feest, maar ze houden volgens het gebruikelijke protocol geen toespraken. Netanyahu voerde twintig jaar geleden als eerste minister-president het woord bij de ceremonie, en stond erop dat dit jaar wederom te doen. Edelstein had gedreigd niet te komen als Bibi zou spreken, maar er werd een compromis bereikt: de premier zou een korte gelukwens uitspreken. Dit werd een politieke speech van ruim een kwartier. Volgens sommige commentatoren was het niets anders dan een prime-time verkiezingstoespraak. Yuli Edelstein is een dappere, zachtaardige en hoogst beschaafde man. Hij behoorde in de jaren 70 en 80 tot de ‘Gevangenen van Zion’, de zogenaamde refuseniks, Joodse activisten die in de voormalige Soviet Unie voor het recht op emigratie naar Israёl pleitten. Net als vele anderen werd hij daarom in de Goelag gevangengezet. De Knessetvoorzitter, zelf lid van de Likoed, gaf na afloop van de plechtigheid voor de camera toe dat zijn vertrouwen door Regev en Netanyahu was geschonden. Wat een demonstratie van eenheid, gedeelde waarden en verdraagzaamheid had moeten zijn, werd uiteindelijk een controversiёel evenement, een soortement verjaarspartijtje van Bibi en Miri. Ronny Daniel, een ervaren militair analist voor één van de nieuwszenders, en niet bepaald uitgesproken links, noemde de ceremonie – volgens hem uiterst belangrijk en symbolisch, omdat het de overgang van herdenking naar viering symboliseert – roekeloos. Hij stelde dat we van een democratie in een koninkrijk zijn veranderd, en dat Netanyahu ons als onderdanen behandelt. Dit is typerend voor iets wat veel Israëliërs verontrust. Vroeger – in het Israёl dat mij altijd gefascineerd heeft – draaide alles hier voornamelijk om het collectief. Dat was niet ideaal, en vele fouten werden ook toen gemaakt. Maar het algemeen belang en het gemeenschapsgevoel lijken inmiddels soms te hebben plaatsgemaakt voor zelfverrijking en -verheerlijking. In plaats van consensus en solidariteit heersen daardoor nu meer dan ooit tevoren verdeeldheid en polarisatie.

Een tweede element schitterde juist door afwezigheid bij de feestelijkheden: de Arabische bevolking van Israёl. In het ceremoniële deel, waarbij twaalf eminente burgers (plus dit jaar de premier) toortsen ontstaken, was er nog ruimte voor de Druzische spirituele leider Sjeik Mowafak Tarif. In de show daarna – waarin hoofdstukken uit de geschiedenis van het Joodse volk werden uitgebeeld, met een nadruk op de immigratie in de vorige eeuw – ontbraken Arabische Israёliёrs echter geheel. De enige verwijzing naar de Arabische cultuur, taal of bevolking die ik kon ontdekken was een schoolbord in een klas waarin Joodse immigranten uit Arabische landen (d.w.z. acteurs die die immigranten uitbeeldden) Hebreeuwse les kregen. Op dat bord stond in het Arabisch ’Ard ’Isra’il (het Land Israёl) geschreven. Dat de Palestijnen niet voor het feestje waren uitgenodigd kan ik begrijpen. Het moest immers natuurlijk wel leuk en gezellig blijven, en niemand wilde aan de ‘olifant in de kamer’ worden herinnerd. Maar dat ongeveer een vijfde deel van onze eigen bevolking volkomen genegeerd werd is natuurlijk niet goed te praten. En dan vonden velen het nog ongepast, onbegrijpelijk en ondankbaar dat ten zuiden van Haifa enkele duizenden Arabische Israёliёrs in plaats van Onafhankelijkheidsdag Yaum al-Nakba (dag van de catastrophe) ‘vierden’.

Israёl staat vaak alleen. Er is al zeventig jaar lang geen gebrek aan landen en wereldburgers die Israёl het liefst zouden zien verdwijnen. En zo’n gebrek zal er ook in de toekomst niet zijn. Gelukkig zijn er ook velen die het land steunen. Jammer genoeg heeft Israёl thans ook een flink aantal vrienden bij wier vriendschap je vraagtekens kunt zetten. Donald Trump, om maar een voorbeeld te noemen, mag dan luidkeels zijn vriendschap betuigen, zijn Syrië-beleid laat zien dat Israël tegenover Rusland en Iran tachles (per saldo) niet op hem hoeft te rekenen. Dit doet het ergste vrezen voor toekomstige confrontaties met die twee formidabele tegenstanders. Israёl is hieraan medeschuldig. Bij de meeste kritiek die richting Jeruzalem wordt geuit, schermen regeringswoordvoerders al gauw haast automatisch met het a-woord of z-woord: antisemitisme danwel (Joodse) zelfhaat. Dit gebeurt ook als de critici hun sporen als vrienden van Israёl ruimschoots verdiend hebben. Tezelfdertijd wordt zelfs het meest onbeduidende land dat laat doorschemeren dat het overweegt zijn ambassade naar Jeruzalem te verhuizen, door de regering als allerbeste vriend omarmd. Steun voor een verenigd Jeruzalem (en daarmee ontkenning van de de facto verdeeldheid van de stad, en van haar potentieel als centrum voor vrede en verzoening) is voor de regering Netanyahu feitelijk de lakmoestest voor vriend- en vijandschap geworden, meer dan daadwerkelijke bijstand en medewerking.

Andere zorgwekkende elementen in de Israёlische maatschappij en politiek vandaag de dag laat ik maar buiten beschouwing. Corruptie, racisme, de kloof tussen arm en rijk, onderdrukking van de Palestijnen, de buitenproportionele macht van de ultra-orthodoxe partijen, pogingen om andersdenkenden de mond te snoeren en de invloed van het Hooggerechtshof (dikwijls de laatste toevlucht voor minderheden in dit land) te beknotten, het zijn maar een paar voorbeelden van negatieve ontwikkelingen die weliswaar niet onder deze regering begonnen maar die zij zeker niet gestopt, ja zelfs menigmaal aangewakkerd heeft. De laatste jaren is er een immer groeiende groep vrienden van Israёl die zich, samen met kritische Zionistische Israёliёrs in het land zelf, om al die redenen afvragen waar Israёl naar toe gaat, en hoe het verder moet en kan. Dat Natalie Portman, een in Jeruzalem geboren Amerikaans-Israёlische actrice die altijd haar steun voor haar vaderland heeft uitgesproken, onlangs weigerde naar Israёl te komen om de zeer prestigieuze Genesis-prijs in ontvangst te nemen spreekt boekdelen. Mevrouw Portman voelde zich ongemakkelijk door recente gebeurtenissen bij de grens met Gaza (waarbij tientallen Palestijnse slachtoffers vielen) en wilde niet de schijn wekken dat ze door haar aanwezigheid Netanyahu – één van de sprekers bij de prijsuitreiking – steunde. Dat deze ontegenzeggelijke vriendin van Israёl door Miri Regev werd afgeschilderd als een noitoire Israёl-haatster kwam niet als een verrassing. Evenmin als de oproep, door een vanwege wangedrag tijdelijk geschorst Knessetlid (en partijgenoot van Regev en Netanyahu), om Natalie Portman haar Israёlische paspoort te ontnemen.

De zoete honing

Ondanks alle zorgen en kritiek zijn er ook en vooral veel redenen voor dankbaarheid, trots en vreugde. Het is bijna letterlijk ongelooflijk hoeveel hier in zeventig jaar bereikt is, zeker als je nagaat in wat voor situatie het Joodse volk zich in 1948 bevond. De oude Zionistische slogan (“Een land zonder volk voor een volk zonder land”) is inmiddels achterhaald, we weten nu allemaal dat hier ook voor 1948 én voor de komst van de Joodse immigranten vanaf het einde van de 19^e eeuw mensen woonden. Van de inwoners van het laat-19^e eeuwse Ottomaanse Palestina was zo'n 85% moslim, 10% christen, en 5% van de bevolking was (vooral religieus) Joods. Maar de Joodse immigranten die hier sindsdien naar toe zijn gekomen – en hun nazaten –  hebben onloochenbaar diverse revoluties teweeggebracht. Of je het nu hebt over gezondheidszorg, landbouw, watermanagement, technologie in het algemeen of IT in het bijzonder, Israёlische wetenschappers en ondernemers (waaronder vanzelfsprekend ook Arabische Israëliërs) hebben op diverse gebieden de wereld verbeterd. We kunnen ons in menig opzicht met de meest ontwikkelde landen ter wereld meten. Bovendien is en blijft het land ondanks alles een naar omstandigheden redelijk functionerende democratie. Zeker als je het in de regionale context plaatst, al vind ik dat meestal een bezwaarlijk argument. Ik wil niet met Iran, Syriё, Egypte etc. worden vergeleken. Maar toch. Wat betreft persvrijheid en rechten voor religieuze minderheden en voor de LHBT gemeenschap, kan het misschien nog beter maar ongetwijfeld ook veel slechter. Ook is de kwaliteit van leven hier erg hoog, Israëliërs weten hoe je van het leven kunt genieten.

Als ik op mijn eigen tijd in Israёl (ruim de helft van mijn leven, 37% van zijn bestaan) terugkijk, betreft mijn grootste vreugde en dankbaarheid de vele goede vrienden die ik de afgelopen 26 jaar heb gemaakt. Daarmee bedoel ik zowel mijn Israёlische vrienden als de Duitse, Nederlandse, Amerikaanse en andere buitenlandse vrienden van Israёl die ik heb ontmoet. Zoals ik al eerder in deze krant schreef zijn Israёlische vrienden vaak de beste vrienden die je je kunt wensen. Al mijn vrienden hier zijn hartelijk, warm en gastvrij. Ik weet dat ik zonodig op hen kan vertrouwen en terugvallen. Wat me evenwel nog meer dan alles ontroert en verbaast is de vriendschap voor Israёl die ik onder buitenlandse vrienden, kennissen en collega’s tegenkom. Die vriendschap komt deels – ik herinner me dat nog uit mijn jeugd, en zie dat ook in reacties op mijn schrijfsels – voort uit liefde voor het Joodse volk als volk Gods, en uit schuldgevoelens over de Holocaust. Maar veel van onze vrienden zien Israёl ook nog immer – los van de Bijbel en de Tweede Wereldoorlog – als een teken van hoop, en als een baken van democratie en vooruitgang. Het is van levensbelang  voor Israёl (én indirect ook voor de Palestijnen) dat we die hoop en dat vertrouwen niet beschamen.

Over het zoete en het bittere

Dat ik in deze beschouwing veel meer ruimte en specifieke aandacht besteed aan de angel dan aan de honing, komt vooral doordat ik het belangrijker en zinvoller vind om dingen te verbeteren dan om onszelf op de borst te slaan. Mijn protestantse achtergrond speelt hierbij wellicht een rol. Daarnaast maak ik me – zoals gezegd niet als enige – steeds meer zorgen om het karakter en de toekomst van dit land. Israël wordt misschien wel Joodser (Joods in de zin van orthodox religieus) maar niet echt democratischer, integendeel. De uitspraak van de Minister van Justitie, Ayelet Shaked (een seculier lid van de overwegend orthodoxe partij Het Joodse Huis, what's in a name), dat "Israël Joods zal blijven, zelfs als dat ten koste gaat van mensenrechten" was geen nonchalante verspreking. Volgens mij laat dit zien dat Israël, ondanks zijn overduidelijke innerlijke kracht en regionale overwicht, nog steeds bang en onzeker is. Die angst is deels gerechtvaardigd maar soms ook sterk overtrokken, en politici – met Netanyahu als absolute meester – maken er grif misbruik van. Het doel van het Zionisme is altijd geweest om de Joden "een vrij volk in ons land" te laten worden, zoals in het volkslied Hatikvah (De Hoop) staat geschreven. Zeventig jaar zijn helaas niet genoeg geweest om dat te bereiken, en niet alleen maar vanwege externe factoren waarover we nauwelijks of geen invloed hebben. Dat is waarom ik – als Zionist, als Jood, en als vader van drie prachtige, trotse Israëlische kinderen – niet alleen blij en trots ben, maar ook bezorgd en zelfs enigszins verdrietig.

 Er zijn diverse liedjes van Naomi Shemer waaruit ik kan citeren om deze reflectie af te sluiten. Als ik heel cynisch was en alle illusies had opgegeven, zou ik de titel HaHagiga Nigmeret (Het feest is afgelopen) kunnen gebruiken, maar ik heb ondanks al mijn bedenkingen, ergernissen en zorgen hoop en vertrouwen op een goede afloop. Het lied Mahar (Morgen) bevat de mooie woorden “Morgen, wanneer het leger zijn uniform uittrekt / Zal ons hart in de houding staan / Daarna zal een ieder met zijn eigen handen bouwen / Wat hij vandaag droomt”, maar het lijkt me bij de huidige stand van zaken iets te optimistisch en onwerkelijk om te dromen van een Israёl dat geen leger meer nodig heeft. Mijn kinderen en kleinkinderen zullen vrijwel zeker nog in dienst moeten, iets waar ik overigens geheel vrede mee heb. Ik kies dus nogmaals voor Al Kol Ele. Dit lied, als een gebed geschreven, is tegelijkertijd realistisch, rust- en hoopgevend: “Mijn God, bewaar dit huis […] / Voor verdriet, voor plotselinge angst / En voor oorlog […] / Alstublieft, houd voor mij de wacht over dit al / En over mijn geliefden / Over de rust, over het gehuil / En over dit lied”. Amen.